COVID-19 solunum damlacıkları veya kontamine yüzeylerle temas yoluyla bulaşır. COVID-19 aşağıdaki yollarla kişiden kişiye kolayca yayılır:

• Birbirleriyle yakın temas halinde olan insanlar arasında (kişiler arasında ortalama 2 metre mesafe olmalı).
• Enfekte bir kişi öksürdüğünde, hapşırdığında, nefes aldığında, şarkı söylediğinde veya konuştuğunda solunum damlacıkları yoluyla bulaşabilir. Enfekte olan ancak semptomları olmayan kişiler de virüsü başkalarına bulaştırabilir. Koronavirüsün kontamine olmuş yüzeylerden daha az bulaştığı bildirilmektedir.

Koranavirüs (COVID-19) hastasıysanız veya hasta olabileceğinizi düşünüyorsanız, kendinize bakmak, evinizdeki ve toplumdaki diğer insanları korumak için aşağıdaki önerilere uyun.

Sakin Olun!

• Yakın temaslı olduğunuz kişilere COVID-19'a maruz kalmış olabileceklerini söyleyin. Enfekte bir kişi, COVID-19'u, herhangi bir belirti olmadan 48 saat (veya 2 gün) öncesinden bulaştırabilir. 

Evde Kalın 

• Acil bir durum olmadığı sürece hastalığın yayılma riskini azaltmak için, hastalık belirtileri olmasa bile, evde kalın. İşe, okula veya halka açık yerlere gitmeyin ve toplu taşıma araçlarına veya taksilere binmekten kaçının.
• Evde kalın. Hastaneye gitmeniz dışında evinizden ayrılmayın. Çoğu insanın hafif belirtileri vardır ve evde kendisine verilen ilaçları kullanarak iyileşebilir. 
• Kendinize iyi bakın. Dinlenin ve bol sıvı için. 

Kendinizi Evdeki Aile Bireylerinden ve Varsa Evcil Hayvanlardan İzole Edin

• Aile üyeleriyle fiziksel temastan (ör. sarılmalar, el sıkışmaları, vb.) kaçının.
• Kendinizi mümkün olduğunca aile üyelerinden ayırmaya çalışın. Bu, ev izolasyonu olarak bilinir. Belirli bir odada ve aile üyelerinden ve evcil hayvanınız varsa onlardan uzak durun.  
• Evinizde ayrı bir banyo varsa onu kullanın.
• Evin içinde aile üyelerinin veya evcil hayvanların yanında olmanız gerekiyorsa, mutlaka maske takın. Maskenin, sosyal mesafenin yerini tutmayacağını unutmayın.  Aranızda yaklaşık 2 metre (iki kol boyu) mesafe olmasına dikkat edin. Bu, çevrenizdeki insanları korumaya yardımcı olacaktır.

• Yalnızsanız maskeyi takmanıza gerek yoktur. Maske takamıyorsanız (örneğin nefes almada zorluk çekiyorsanız), öksürme veya hapşırma durumunda daima bir kağıt mendil kullanmaya çalışın. Kağıt mendil yoksa son çare olarak dirseğinizin iç kısmına öksürebilirsiniz. Öksürürken veya hapşırırken daima yüzünüzü etrafınızdaki insanlardan uzağa çevirin.
• Odanızda kullanılmış yüz maskeleri, kağıt mendil ve diğer atıklar için ağzı kapaklı, çöp torbası geçirilmiş bir çöp kovası bulundurun. Çöp kovasını sık sık boşaltın ve ikinci bir çöp torbasına koyup ağzını bağlayıp atın.
• Ellerinizi sık sık temizleyin. Ellerinizi en az 20 saniye sabun ve suyla yıkayın. Sabun ve su olmadığında, en az %70 alkol bazlı bir el dezenfektanı ile ellerinizin tüm yüzeylerini ovalayarak kuruyana kadar birbirine sürtün. 
• El temizliğinde özellikle elleriniz gözle görülür derecede kirliyse sabun ve su en iyi seçenektir.
• Hapşırdıktan, burnunuzu sildikten, öksürdükten veya tuvaleti kullandıktan sonra ve yemek hazırlamadan veya yemeden önce ellerinizi iyice yıkayın.
• Yıkanmamış ellerle gözlerinize, burnunuza ve ağzınıza dokunmaktan kaçının.
• Odanızda kağıt havlu ve dezenfektan bulundurun.
• Evde pencere ve kapıları mümkün olduğunca sık açarak havalandırın.
• Yemeği mümkünse kendi odanızda yiyin.

Kişisel Ev Eşyalarını Paylaşmaktan Kaçının

• Evinizdeki diğer insanlarla bardakları, yemek kaplarını, çatal kaşıkları, havluları veya yatak takımlarını paylaşmayın.
• Bu eşyaları kullandıktan sonra sabun ve suyla iyice yıkayın veya bulaşık makinesinde yıkayın. Başka biri yıkayacaksa maske ve eldiven kullanarak yıkamalıdır.
• Kullandığınız yatak çarşafları, havlular, pijamalar vs. 90 °C sıcaklıkta yıkanana kadar odanızda bir çamaşır torbasında saklayın. Kullandığınız giysiler sıcak su ile yıkanamazsa çamaşır suyu veya diğer benzeri ürünler dekontaminasyon için kullanılabilir.
• Sık dokunulan "yüksek temaslı" sayılabilecek yüzeyleri günlük olarak temizleyin ve dezenfekte edin. Bu yüzeyler; kapılar, kapı ve dolap kolları, ışık anahtarları, tezgahlar, masalar, komidinler, cep telefonları, tabletler, klavyeler, uzaktan kumanda aletleri, tuvaletler, musluklar ve lavabolardır.
• Ortak kullandığınız alanlardaki yüzeylerin temizliğini ve dezenfeksiyonu başka birisi yapabilir, ancak kendi odanızı ve banyonuzu kendiniz temizleyin. Başka bir kişinin yatak odanızı veya banyonuzu temizlemesi gerekiyorsa, maske ve eldiven takmalı ve tuvalet kullanıldıktan bir süre sonra temizlenmelidir. Virüsün hasta insanların tuvaletlerinde tespit edildiğine dair bazı kanıtlar vardır. Ortak banyo ise hasta olan kişinin her kullanımdan sonra dezenfekte edilmelidir. Tek kullanımlık temizleme ekipmanı tercih edilmelidir.
• Klozet kapağını daima kapalı tutun ve bu alanları havalandırın. Tuvalet ve banyo lavabosu vb. günlük olarak temizlenmeli ve kullanım sırasında etrafa su sıçramaları önlenmelidir. 
• Üzerinde kan, dışkı veya vücut sıvıları olabilecek alanların önce su ve sabunla temizlenip daha sonra dezenfekte edilmeleri gerekir. Çamaşır suyu (sodyum hipoklorit) veya oksijenli su (hidrojen peroksit) dezenfektan olarak kullanılabilir.
• Kullandığınız dezenfektan ürünlerinin güvenli ve etkili kullanımını sağlamak için etiket üzerindeki talimatlara mutlaka uyun. Kullanılan dezenfektanların, temizlenen yüzey üzerinde birkaç dakika kalması önerilmektedir. Tuvalet, banyo, mutfak tezgâhı gibi yüzeylerin dezenfeksiyonunda 100 ölçü suya 1 ölçü çamaşır suyu kullanılabilir. Dezenfektanlarla yüzeylerin temizliğinde virüsün en kalıcı olduğu düz yüzeylere öncelik verilmelidir.
• Dezenfektan solüsyonları, farklı kimyasal dezenfektanlarla karıştırmayın. 

Kendinizde Hastalık Belirtilerinizi İzleyin

• COVID-19’da ateş, öksürük ve nefes darlığı olabilir, ancak başka belirtilerde görülebilir. 
• Ateş ölçümünü düzenli yapın. 
• Doktorunuzla iletişim halinde olun.

Acil Tıbbi Yardım Ne Zaman Gerekir

Hastalığınızın kötüleştiğini hissederseniz (örneğin nefes almakta güçlük çekiyorsanız veya kendinizi iyi hissetmiyor veya bunun acil bir durum olduğunu düşünüyorsanız) mümkün olan en kısa sürede bir sağlık kuruluşuna başvurun.

Bu belirtilerden herhangi biri sizde varsa hemen sağlık kuruluşuna başvurun: 

• Nefes almada güçlük
• Göğüste kalıcı ağrı veya basınç
• Baş dönmesi, zihin bulanıklığı
• Dudakların veya yüzün soluk, mavi renk olması
• Uyku hali 

Not: Bu liste tüm olabilecek belirtiler değildir. Lütfen doktorunuzu arayın.

DİKKAT!!!!

• Hastaneye yalnız gitmek en iyisidir. Yardıma ihtiyacınız olmadıkça çocukları veya diğer aile üyelerini getirmeyin.
• Tamamen iyileşene kadar eve hiçbir ziyaretçi kabul etmeyin.

     
Kaynak: Centers for Disease Control and Prevention (CDC), World Health Organization (WHO)
                                
Doç.Dr.Asiye GÜL
İstanbul Kültür Üniversitesi
Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Bölümü